VỤ ÁN “GÀ LÔI TRẮNG” – GÓC NHÌN PHÁP LÝ VÀ THÔNG ĐIỆP CỦA LUẬT SƯ NGUYỄN VĂN TUẤN

Những ngày gần đây, dư luận đặc biệt quan tâm đến vụ án anh Thái Khắc Thành (Đô Lương, Nghệ An) bị TAND khu vực 5 – Hưng Yên tuyên phạt 6 năm tù vì nuôi và bán 13 cá thể “gà lôi trắng” – loài động vật từng thuộc nhóm IB, cấm khai thác và buôn bán. Với góc nhìn là luật sư, tôi nhận định rằng đây không chỉ là một vụ án hình sự, mà còn là minh chứng điển hình cho việc áp dụng nguyên tắc “luật có lợi cho người phạm tội” khi chính sách pháp luật thay đổi.

1. Cơ sở pháp lý trước thời điểm 01/7/2025

Theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP, gà lôi trắng (Lophura nycthemera) thuộc nhóm IB – động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm bị cấm tuyệt đối nuôi, buôn bán vì mục đích thương mại. Khoản 2 Điều 244 Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017 quy định:

“2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:

a) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 03 cá thể đến 07 cá thể lớp thú, từ 07 cá thể đến 10 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 10 cá thể đến 15 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;

b) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 08 cá thể đến 11 cá thể lớp thú, từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 16 cá thể đến 20 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm d khoản 1 Điều này;

c) Từ 01 cá thể đến 02 cá thể voi, tê giác hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 01 cá thể đến 02 cá thể voi, tê giác; từ 03 cá thể đến 05 cá thể gấu, hổ hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 03 cá thể đến 05 cá thể gấu, hổ;

d) Ngà voi có khối lượng từ 20 kilôgam đến dưới 90 kilôgam; sừng tê giác có khối lượng từ 01 kilôgam đến dưới 09 kilôgam;

đ) Có tổ chức;

e) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;

g) Sử dụng công cụ hoặc phương tiện săn bắt bị cấm;

h) Săn bắt trong khu vực bị cấm hoặc vào thời gian bị cấm;

i) Buôn bán, vận chuyển qua biên giới;

k) Tái phạm nguy hiểm.”

Hành vi nuôi, vận chuyển, buôn bán từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim thuộc cá thể nhóm IB trở lên cấu thành tội phạm ở khoản 2, với khung hình phạt 5–10 năm tù.

Với 13 cá thể, xét tại thời điểm trước thời điểm 01/7/2025, anh Thành bị xác định đã đủ yếu tố cấu thành tội phạm.

2. Đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi

Qua nghiên cứu hồ sơ, tôi nhận thấy:

Số gà này không phải khai thác từ tự nhiên, mà sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt.

Bị cáo là nông dân, nhân thân tốt, phạm tội lần đầu, nhận thức pháp luật còn hạn chế.

Giá trị kinh tế và tác động tiêu cực tới quần thể tự nhiên không đáng kể.

Do đó, mức án 6 năm tù quá nghiêm khắc, chưa phản ánh đúng tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi.

3. Sự thay đổi pháp luật – yếu tố then chốt

Ngày 01/7/2025, Thông tư 27/2025/TT-BNNPTNT có hiệu lực, chuyển gà lôi trắng từ nhóm IB sang nhóm IIB (giảm độ nguy cấp xuống thấp hơn)

Dao vậy, căn cứ theo khoản 1 Điều 7 BLHS, Điều 29 BLHS và Nghị quyết 01/2021/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, khi pháp luật thay đổi theo hướng có lợi thì phải áp dụng quy định mới.

Kể từ ngày 01/7/2025 nếu người nào mua bán, nuôi, nhốt, giết Gà Lôi trắng không phạm vào tội theo Điều 244 nhưng sẽ phạm vào Điều 234 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017 cụ thể:

“Điều 234. Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã

1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 242 và Điều 244 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
   a) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc động vật hoang dã khác trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
   b) Tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc của động vật hoang dã khác trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
   c) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật thu lợi bất chính hoặc trị giá dưới mức quy định tại điểm a, điểm b khoản này nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
   a) Có tổ chức;
   b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
   c) Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
   d) Sử dụng công cụ hoặc phương tiện săn bắt bị cấm;
   đ) Săn bắt trong khu vực bị cấm hoặc vào thời gian bị cấm;
   e) Vận chuyển, buôn bán qua biên giới;
   g) Động vật, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấptrị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng hoặc của động vật hoang dã khác trị giá từ 700.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;
   h) Thu lợi bất chính từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
   i) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 12 năm:
   a) Động vật, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấptrị giá 1.000.000.000 đồng trở lên hoặc của động vật hoang dã khác trị giá 1.500.000.000 đồng trở lên;
    Thu lợi bất chính 500.000.000 đồng trở lên.”;
   Sửa đổi, bổ sung điểm b khoản 5 Điều 234như sau:

           “b) Phạm tội thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, d, đ, e, g, h và i khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;”.

Như vậy, nếu chứng minh được nguồn gốc nuôi sinh sản hợp pháp, đồng thời có căn cứ chứng minh anh Thành mua bán, vận chuyển…v.v Gà Lôi trắng có giá trị dưới 150.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính dưới 50.000.000 đồng chưa từng bị xử phạt VPHC thì hành vi nuôi, nhốt, vận chuyển…vv hoặc bị kết án tội này chưa được xoá án tích thì hành vi của anh Thành không còn cấu thành tội phạm theo Điều 234 và cả 244 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017.

4. Quan điểm và kiến nghị của luật sư

Trong trường hợp anh Thành có hành vi mua bán, vận chuyển…v.v Gà Lôi trắng có giá trị dưới 150.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính dưới 50.000.000 đồng chưa từng bị xử phạt VPHC thì hành vi nuôi, nhốt, vận chuyển…vv hoặc bị kết án tội này chưa được xoá án tích.

Kiến nghị Toà án nhân dân cấp phúc thẩm xét xử: Áp dụng Thông tư 27/2025/TT-BNNPTNT, Bộ Luật hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017: Miễn trách nhiệm hình sự cho anh Thành trong giai đoạn phúc thẩm không chỉ đúng luật, mà còn phù hợp đạo lý và lẽ công bằng.