Luật sư tư vấn về vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng

Câu hỏi :

Thưa luật sư, chuyện là nhà em xảy ra tranh chấp đất đai với hàng xóm. Hôm đó, không biết vì lí do gì, ông hàng xóm đã sang nhà và đòi đánh bố em. Cãi cự một hồi, ông ấy cầm dao định chém bố em. Bố em thấy vậy mới giằng con dao lại. Trong lúc bên giằng co nhau thì mẹ em thấy ông hàng xóm sắp chém trúng người bố em nên hoảng sợ quá, mới lấy cây gậy gỗ gần đó đánh vào đầu ông hàng xóm, làm ông ấy bị chấn thương vùng đầu. Em muốn hỏi mẹ em như vậy liệu có bị truy cứu hình sự không? Em cảm ơn !

Luật sư tư vấn:

Để xác định là hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hay không thì chúng ta cần phải xác định hành vi đó có đáp ứng các điều kiện cần của hành động phòng vệ chính đáng hay không.

Theo Khoản 1 Điều 22 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định: “Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.”

Theo Khoản 2 Điều 22 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017 quy định: “Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại ”

Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm tuy nhiên việc phòng vệ chống trả quá mức cần thiết không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại thì hành vi đó đã vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.

Như vậy:

+ Về phía nạn nhân (Người xâm hại) đã có hành vi trái pháp luật xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, tổ chức, cá nhân người phòng vệ hoặc người khác

+ Về phía người phòng vệ: Đã có hành vi xâm hại trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe của nạn nhân.

Về trường hợp của bạn, Luật TGS xin tư vấn như sau:

Trong trường hợp của gia đình bạn, vì xảy ra tranh chấp về đất đai nên hàng xóm đã sang gây sự và có hành vi cầm dao đòi đâm bố bạn. Như vậy, ông hàng xóm đã có hành vi xâm hại đến tính mạng của bố bạn. Do thấy bố bạn có nguy cơ có thể bị đâm lên mẹ bạn đã cầm gậy đập vào đầu ông hàng xóm và làm ông ấy bị chấn thương vùng đầu.

Nếu trong trường hợp hành vi chống trả của mẹ bạn tương xứng với hành vi gây thiệt hại thì mẹ bạn sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự bởi hành vi của mẹ bạn được xem là hành vi phòng vệ chính đáng. Tính tương xứng ở đây được đánh gia thông qua mức độ mãnh liệt của hành vi vi phạm pháp luật, công cụ, phương tiện người đó sử dụng là gì…

Trường hợp hành vi chống trả của mẹ bạn vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng thì tùy từng trường hợp mẹ bạn sẽ bị xử phạt như sau:

+ Trong trường hợp 1: Tỷ lệ thương tật từ 31 % trở lên và có căn cứ rõ dàng là hành vi của mẹ bạn vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng thì mẹ bạn bị truy cứu về tội cố ý gây thương tích. Nếu tỷ lệ thương tật dưới 31 % thì mẹ bạn không phải truy cứu trách nhiệm hình sự.

+ Trong trường hợp 2: Có hậu quả chết người xảy ra

Do bạn chỉ nói rằng ông hàng xóm bị chấn thương ở vùng đầu mà chưa nói ông ấy đã chết hay chưa. Trong trường hợp mẹ bạn lúc đó cố tình đánh ông ấy chấn thương vùng đầu làm ông ấy chết. Thì mẹ bạn sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự được quy định tại Điều 126 trong BLHS 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017:

“1. Người nào giết người trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

2. Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm.”

Tội “Giết người trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” có cấu thành tội phạm như sau:

– Khách thể: là quan hệ nhân thân

– Mặt khách quan: hành vi khách quan của tội phạm là giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Đây là trường hợp nạn nhân chính là người có hành vi tấn công, xâm hại lợi ích hợp pháp và hành vi giết người là hành vi người phạm tội lựa chọn thực hiện để ngăn chặn hành vi tấn công, bảo vệ lợi ích hợp pháp đang bị xâm hại. Trong trường hợp này, hành vi giết người để phòng vệ là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết để thực hiện quyền phòng vệ chính đáng.

– Mặt chủ quan: lỗi cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp

– Chủ thể của tội phạm là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi từ 16 trở lên.

=> Như vậy tùy vào từng trường hợp cụ thể thì mẹ bạn sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội khác nhau với hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Tuy nhiên, chúng tôi  khuyên gia đình bạn nên gặp trực tiếp gia đình người bị hại và chủ động thỏa thuận về mức bồi thường vật chất cho họ. Đây được coi là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.