HỘ KINH DOANH NÉ THUẾ

1. Thưa ông, trong những ngày qua, nhiều hộ kinh doanh từ chối nhận chuyển khoản để né thuế. Vậy, theo quy định, hành vi này đã vi phạm quy định nào? Mức xử phạt ra sao?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc, Công ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật Sư Thành Phố Hà Nội), cho biết: Theo quy định tại khoản 2 Điều 90 Luật Quản lý thuế năm 2019, người nộp thuế có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin liên quan đến căn cứ tính thuế và thực hiện nghĩa vụ thuế theo đúng quy định. Việc cố tình không ghi nhận doanh thu từ hoạt động bán hàng hoặc cung cấp dịch vụ thông qua các hình thức thanh toán chuyển khoản, hoặc yêu cầu khách hàng không để lại dấu vết giao dịch điện tử, là biểu hiện rõ của hành vi gian lận thuế, trốn thuế.

Hành vi trốn thuế sẽ bị xử phạt hành chính theo quy định tại Điều 17 Nghị định số 125/2020/NĐ-CP. Cụ thể, tùy vào mức độ vi phạm và số tiền thuế trốn, mức xử phạt có thể từ 1 đến 3 lần số tiền thuế mà người phải nộp thuế không thực hiện. Ngoài ra, trong trường hợp số tiền vi phạm lớn hoặc tái phạm nhiều lần, người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) về “Tội trốn thuế”, với hình phạt có thể lên tới 7 năm tù giam và phạt tiền đến 4.500.000.000 đồng đối với pháp nhân.

Mặt khác, theo khoản 1 Điều 6 Luật Giá năm 2023, tổ chức, cá nhân kinh doanh có nghĩa vụ niêm yết giá và bán đúng giá niêm yết, đồng thời phải chấp nhận các hình thức thanh toán hợp pháp, trong đó có chuyển khoản. Việc từ chối thanh toán không dùng tiền mặt, ép khách hàng phải thanh toán bằng tiền mặt mà không có lý do chính đáng, có thể bị coi là hành vi vi phạm quy định về thanh toán không dùng tiền mặt, đồng thời ảnh hưởng đến tính minh bạch của hoạt động thương mại và quyền lợi người tiêu dùng.

Trong bối cảnh Chính phủ và các cơ quan chức năng đang đẩy mạnh chuyển đổi số và khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt để phòng, chống thất thu thuế và minh bạch hóa giao dịch, hành vi cố tình né tránh ghi nhận doanh thu qua chuyển khoản cần được xem xét xử lý nghiêm. Người tiêu dùng cũng nên chủ động yêu cầu hóa đơn và lựa chọn hình thức thanh toán có chứng từ để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong các giao dịch hàng hóa, dịch vụ.

2. Theo ông, việc người kinh doanh từ chối nhận tiền chuyển khoản, phải chăng họ đang hiểu sai về chính sách thuế như thế nào?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc, Công ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật Sư Thành Phố Hà Nội), cho biết: Theo quy định tại Thông tư số 40/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính hướng dẫn thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân và quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh, thì nghĩa vụ nộp thuế được xác định dựa trên doanh thu thực tế hoặc doanh thu khoán theo từng ngành nghề, không phụ thuộc vào hình thức thanh toán là tiền mặt hay chuyển khoản. Do đó, việc chấp nhận hay từ chối nhận chuyển khoản hoàn toàn không ảnh hưởng đến cách tính thuế nếu người kinh doanh tuân thủ đúng quy định và kê khai trung thực doanh thu.

Luật Quản lý thuế năm 2019 cũng không quy định hạn chế người kinh doanh sử dụng hình thức thanh toán không dùng tiền mặt. Ngược lại, việc khuyến khích sử dụng chuyển khoản, hóa đơn điện tử là một trong những giải pháp quan trọng để đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong nghĩa vụ thuế, đồng thời bảo vệ chính người kinh doanh trước những tranh chấp dân sự hoặc rủi ro pháp lý liên quan đến giao dịch không có chứng từ.

Hơn nữa, Nghị định số 123/2020/NĐ-CP về hóa đơn, chứng từ yêu cầu các cá nhân kinh doanh nếu thuộc đối tượng phải lập hóa đơn thì phải ghi đầy đủ thông tin về hình thức thanh toán. Việc ghi nhận thanh toán bằng chuyển khoản không đồng nghĩa với việc bị “đánh thuế thêm” mà chỉ giúp cơ quan thuế xác định đúng bản chất doanh thu, hạn chế tình trạng thất thu ngân sách nhà nước.

Việc từ chối thanh toán chuyển khoản không chỉ cho thấy sự hiểu sai về chính sách thuế mà trong một số trường hợp còn tiềm ẩn dấu hiệu cố ý không ghi nhận doanh thu để trốn thuế. Nếu bị phát hiện, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự năm 2015 về tội trốn thuế.

Trong xu hướng hiện đại hóa nền kinh tế, Chính phủ đang thúc đẩy mạnh mẽ thanh toán không dùng tiền mặt nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, kiểm soát dòng tiền và xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch. Người kinh doanh cần nhận thức đúng rằng, chuyển khoản không phải là rủi ro về thuế, mà chính việc không kê khai đúng doanh thu mới là hành vi vi phạm pháp luật có thể bị xử lý nghiêm khắc.

3. Theo kế hoạch, đến đầu năm 2026 sẽ xoá bỏ hoàn toàn thuế khoán, như vậy đồng nghĩa hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ sẽ phải chuyển sang nộp thuế theo doanh thu thực, phải ghi sổ sách kế toán, lập hoá đơn và đầu tư máy móc kết nối với cơ quan thuế. Tuy nhiên, thực tế những ngày vừa qua cho thấy người kinh doanh đang lúng túng. Ông đánh giá thế nào về những khó khăn mà hộ kinh doanh nhỏ lẻ gặp phải khi xoá bỏ thuế khoán?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc, Công ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật Sư Thành Phố Hà Nội), cho biết: Theo lộ trình cải cách hiện đại hóa ngành thuế, việc xóa bỏ hoàn toàn hình thức thuế khoán vào đầu năm 2026 sẽ là bước ngoặt lớn đối với hàng triệu hộ kinh doanh cá thể. Khi đó, thay vì được cơ quan thuế ấn định doanh thu khoán cố định hàng năm như hiện nay, các hộ kinh doanh sẽ phải tự kê khai doanh thu thực tế, ghi sổ kế toán, lập hóa đơn và thực hiện các nghĩa vụ thuế theo cơ chế quản lý như doanh nghiệp nhỏ.

Điều này là cần thiết để đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong chính sách thuế. Tuy nhiên, trong thực tế, không ít hộ kinh doanh tỏ ra lúng túng và lo lắng trước những yêu cầu về chuẩn hóa hoạt động kế toán, đầu tư phần mềm kết nối với cơ quan thuế, hoặc phải sử dụng hóa đơn điện tử thường xuyên.

Theo quy định tại Luật Quản lý thuế năm 2019 và hướng dẫn tại Thông tư số 88/2021/TT-BTC, hộ kinh doanh lớn (có doanh thu từ 100 triệu đồng/năm trở lên, sử dụng thường xuyên từ 10 lao động trở lên) sẽ phải thực hiện chế độ kế toán và hóa đơn điện tử tương tự doanh nghiệp. Ngay cả với hộ kinh doanh nhỏ, việc sử dụng hóa đơn điện tử cũng đang được triển khai rộng rãi theo Nghị định số 123/2020/NĐ-CP và Thông tư số 78/2021/TT-BTC. Như vậy, việc ghi sổ, kê khai doanh thu và nộp thuế theo thực tế là xu hướng tất yếu, đồng bộ với chính sách chuyển đổi số quốc gia.

Tuy nhiên, để các hộ kinh doanh thực sự “chuyển mình” sang mô hình hoạt động minh bạch và hiện đại, Nhà nước cần đồng hành bằng cách đơn giản hóa thủ tục hành chính, hỗ trợ tập huấn miễn phí, cung cấp phần mềm kế toán mẫu, và có lộ trình áp dụng phù hợp với từng nhóm ngành nghề. Ngoài ra, cần tránh tình trạng “áp từ trên xuống” khiến hộ kinh doanh bị động, lúng túng trong chuyển đổi mô hình nộp thuế.

Một khó khăn lớn khác là tâm lý e ngại về chi phí phát sinh khi đầu tư phần mềm kế toán, máy móc in hóa đơn, hoặc thuê kế toán viên. Đối với những hộ kinh doanh nhỏ, siêu nhỏ, đây là áp lực tài chính không nhỏ, đòi hỏi chính sách thuế cần linh hoạt và hỗ trợ về công nghệ, thậm chí là trợ giá phần mềm trong giai đoạn đầu chuyển đổi.

4. Việc xoá bỏ thuế khoán đang mở đường cho một cuộc cải cách thuế lớn. Nhưng nếu thiếu hỗ trợ, hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ sẽ bị đẩy vào thế bị động. Vậy theo ông, cần những chính sách nào để hỗ trợ cho người kinh doanh?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc, Công ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật Sư Thành Phố Hà Nội), cho biết: Theo quy định tại Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017, hộ kinh doanh hoàn toàn có thể được thụ hưởng chính sách hỗ trợ tương tự như doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ. Do đó, một trong những giải pháp thiết thực là mở rộng phạm vi áp dụng các chính sách hỗ trợ kế toán, tập huấn nghiệp vụ thuế, cung cấp phần mềm hóa đơn điện tử miễn phí hoặc với chi phí thấp cho hộ kinh doanh. Đây là bước đệm cần thiết giúp người kinh doanh thích nghi với yêu cầu mới của chế độ thuế theo doanh thu thực tế.

Bên cạnh đó, theo Thông tư số 78/2021/TT-BTC và Nghị định số 123/2020/NĐ-CP, việc sử dụng hóa đơn điện tử là bắt buộc, kể cả với hộ kinh doanh. Tuy nhiên, không ít hộ vẫn chưa được tiếp cận hoặc hướng dẫn đầy đủ. Vì vậy, chính sách thuế cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến thông tin một cách đơn giản, dễ hiểu, tổ chức các lớp tập huấn trực tiếp tại phường, xã – nơi hộ kinh doanh hoạt động.

Đặc biệt, cần có chính sách miễn, giảm thuế hoặc ưu đãi chuyển đổi trong giai đoạn đầu thực hiện, nhất là với hộ kinh doanh có quy mô siêu nhỏ, doanh thu thấp hoặc hoạt động trong lĩnh vực không ổn định (như hàng rong, quán ăn nhỏ, buôn bán chợ truyền thống). Điều này vừa thể hiện tinh thần đồng hành của Nhà nước, vừa tránh gây áp lực tâm lý nặng nề khiến người dân e ngại việc kê khai doanh thu.

Ngoài ra, cơ quan thuế cần đơn giản hóa thủ tục, biểu mẫu và giảm thiểu yêu cầu chứng từ rườm rà. Việc thiết kế các gói dịch vụ hành chính thuế trọn gói, dễ tiếp cận và có sự giám sát chặt chẽ cũng là cách để tạo thuận lợi cho hộ kinh doanh hoạt động.

Cuộc cải cách thuế lần này sẽ chỉ thực sự thành công khi người kinh doanh được “nâng bước” bằng chính sách nhân văn và thực tiễn. Bởi lẽ, cải cách không thể chỉ dừng ở mục tiêu quản lý chặt, mà còn phải giúp người dân yên tâm, tự tin đồng hành cùng Nhà nước trên con đường phát triển minh bạch, bền vững.

5. Ông có lời khuyên nào cho các hộ kinh doanh đã và chuẩn bị phải nộp thuế theo doanh thu thực?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc, Công ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật Sư Thành Phố Hà Nội), cho biết: Đối với các hộ kinh doanh đã và chuẩn bị phải chuyển sang nộp thuế theo phương pháp kê khai trên cơ sở doanh thu thực tế, lời khuyên đầu tiên là cần chủ động cập nhật thông tin pháp luật về nghĩa vụ thuế, đặc biệt là quy định tại Luật Quản lý thuế năm 2019, Nghị định số 132/2020/NĐ-CP, Nghị định 126/2020/NĐ-CP, cũng như các thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính và Tổng cục Thuế. Việc hiểu đúng, nắm rõ quy trình kê khai, nộp thuế, sử dụng hóa đơn điện tử sẽ giúp hộ kinh doanh tránh vi phạm pháp luật và các rủi ro xử phạt hành chính không đáng có.

Một vấn đề then chốt là phải thay đổi tư duy kinh doanh từ “làm để đủ sống” sang “làm để quản trị hiệu quả và phát triển bền vững”. Khi đã nộp thuế theo doanh thu thực, các hộ nên có thói quen ghi chép doanh thu, chi phí hằng ngày, lưu giữ hóa đơn, chứng từ hợp lệ và theo dõi dòng tiền ra – vào một cách có hệ thống. Đây không chỉ là nghĩa vụ mà còn là công cụ quản lý kinh doanh hiệu quả trong bối cảnh thị trường cạnh tranh ngày càng cao.

Theo Thông tư 88/2021/TT-BTC về chế độ kế toán áp dụng cho hộ và cá nhân kinh doanh, các hộ không bắt buộc thuê kế toán viên mà có thể sử dụng sổ ghi chép đơn giản theo mẫu. Do đó, các hộ nên bắt đầu bằng việc sử dụng các mẫu sổ kế toán tối giản, ứng dụng phần mềm kế toán miễn phí do cơ quan thuế hỗ trợ hoặc các ứng dụng dễ dùng trên điện thoại thông minh để ghi nhận hoạt động hằng ngày.

Ngoài ra, khi chuyển sang hóa đơn điện tử theo quy định tại Nghị định 123/2020/NĐ-CP và Thông tư 78/2021/TT-BTC, các hộ cần đăng ký và làm quen với phần mềm hóa đơn, tránh tình trạng sử dụng sai, bị xử phạt vì không phát hành đúng quy định. Việc nhờ đến tư vấn thuế hoặc chuyên viên hỗ trợ của cơ quan thuế địa phương cũng là giải pháp hợp lý để đảm bảo kê khai đúng, đủ, kịp thời.

Cuối cùng, đừng xem nghĩa vụ thuế là gánh nặng mà hãy coi đó là cơ hội để từng bước nâng cấp mô hình kinh doanh, tạo dựng uy tín pháp lý, mở rộng khả năng tiếp cận vốn và khách hàng lớn. Những hộ kinh doanh tuân thủ tốt sẽ có cơ hội tiếp cận chính sách hỗ trợ như vay vốn ưu đãi, tham gia chuỗi cung ứng chính thức, hoặc được hưởng chế độ chuyển đổi lên doanh nghiệp nhỏ và vừa theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017.

Việc chuyển đổi sang phương pháp thuế theo doanh thu thực là tất yếu. Vấn đề không phải là né tránh, mà là thích nghi – càng sớm càng tốt – để hoạt động kinh doanh được an toàn, minh bạch và có cơ hội tăng trưởng dài hạn.

6. Để Chính sách phát huy hiệu quả thì cần những nền tảng pháp lý nào thưa ông? Nên chăng có một lộ trình để hộ kinh doanh thích nghi và chuyển tiếp

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc, Công ty Luật TNHH TGS (Thuộc Đoàn Luật Sư Thành Phố Hà Nội), cho biết: Để chính sách chuyển đổi hộ kinh doanh từ phương pháp thuế khoán sang kê khai theo doanh thu thực phát huy hiệu quả, trước hết cần có một nền tảng pháp lý đầy đủ, rõ ràng và đồng bộ. Luật Quản lý thuế năm 2019, cùng với Nghị định 126/2020/NĐ-CP và Thông tư 40/2021/TT-BTC, đã đặt ra khuôn khổ pháp lý cho việc quản lý thuế đối với hộ kinh doanh. Tuy nhiên, để chính sách đi vào thực tiễn, cần có những quy định chi tiết, hướng dẫn dễ hiểu, sát với thực tế và phù hợp với trình độ quản trị còn hạn chế của phần lớn hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Cơ sở pháp lý cũng cần làm rõ về chế độ kế toán áp dụng cho hộ kinh doanh chuyển đổi, theo tinh thần Thông tư 88/2021/TT-BTC. Đa số hộ kinh doanh không có kỹ năng kế toán chuyên sâu, vì vậy các quy định phải hướng đến sự đơn giản, dễ thực hành, có thể áp dụng linh hoạt trên nền tảng công nghệ, đặc biệt là các phần mềm miễn phí hoặc được hỗ trợ từ cơ quan thuế.

Bên cạnh nền tảng pháp lý, việc xây dựng một lộ trình chuyển tiếp rõ ràng là vô cùng cần thiết. Lộ trình này không chỉ giúp hộ kinh doanh có thời gian thích nghi mà còn là cơ hội để Nhà nước phân loại đối tượng, đào tạo, tuyên truyền và hỗ trợ kỹ thuật phù hợp với từng nhóm ngành, từng quy mô. Một mô hình chuyển đổi ba bước có thể được áp dụng, bắt đầu bằng giai đoạn tự nguyện, sau đó là giai đoạn chuyển tiếp có hỗ trợ, và cuối cùng là giai đoạn áp dụng bắt buộc với đầy đủ công cụ kiểm soát.

Trong giai đoạn chuyển tiếp, nên có chính sách miễn hoặc giảm thuế, hỗ trợ mua thiết bị đầu cuối, phần mềm hóa đơn điện tử, tổ chức tập huấn định kỳ để hộ kinh doanh nắm bắt dần các yêu cầu mới. Đồng thời, cũng cần phát triển cơ chế phối hợp giữa cơ quan thuế với các hội ngành nghề, tổ dân phố, chính quyền địa phương nhằm tạo sự đồng thuận và giám sát cộng đồng.

Nếu thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng về pháp lý và thiếu một lộ trình thích ứng phù hợp, hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ có thể bị đẩy vào tình trạng bị động, lúng túng hoặc có xu hướng “rút lui về phi chính thức”. Vì vậy, chính sách cải cách thuế chỉ có thể thành công nếu đi kèm với hệ thống pháp lý thân thiện và một chiến lược hỗ trợ thực tế, linh hoạt, mang tính đồng hành với người kinh doanh.