Luật sư Nguyễn Văn Tuấn góp ý Dự thảo sửa đổi Nghị định về quản lý kinh doanh đa cấp

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn trả lời trên Báo Kinh Tế & Đô Thị 

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc Hãng luật TGS (Đoàn Luật sự TP Hà Nội) trả lời:

Ngày 12/03/2018, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, tạo ra cơ chế quản lý chặt chẽ, hiệu quả hơn đối với hoạt động kinh doanh có nhiều biểu hiện phức tạp này. Nghị định 40 đã bổ sung nhiều quy định nhằm nâng cao tính minh bạch trong hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp, phân cấp sâu hơn trong quản lý nhà nước. Qua hơn 3 năm triển khai, Nghị định 40/2018/NĐ-CP đã giúp Chính phủ quản lý tốt hơn đối với hoạt động bán hàng đa cấp, hoạt động bán hàng đa cấp cơ bản được quản lý tốt, số lượng vụ việc vi phạm vẫn còn nhưng đã giảm và không còn nhiều trường hợp vi phạm nghiêm trọng xảy ra như những năm trước đây, các doanh nghiệp chân chính cũng được hưởng lợi nhờ việc thanh lọc các doanh nghiệp vi phạm pháp luật hoặc hoạt động yếu kém. Tuy nhiên, trên thực tế thi hành thì vẫn còn nhiều bất cập.

Trên cơ sở định nghĩa tại khoản 1 Điều 3 Nghị định số 40/2018/NĐ-CP xác định đối tượng kinh doanh theo phương thức đa cấp tại Điều 4 như sau: “Hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp chỉ được thực hiện đối với hàng hóa…”. Với những quy định như trên, Nghị định số 40/2018/NĐ-CP tập trung chủ yếu quản lý đối với hoạt động bán hàng đa cấp. Chỉ doanh nghiệp bán hàng đa cấp với những hàng hóa không bị cấm theo quy định tại khoản 2 Điều 4 Nghị định số 40/2018/NĐ-CP mới được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp (sau đây gọi tắt là giấy chứng nhận). Mọi hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp đối với các đối tượng không phải là hàng hóa đều bị cấm và không được cấp giấy chứng nhận. Các hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp mà không có giấy chứng nhận bị coi là vi phạm và xử lý theo quy định pháp luật. Trong thực tiễn thực thi xuất hiện nhiều vụ việc mà trong đó doanh nghiệp, cá nhân thực hiện huy động vốn góp, nhận ủy thác đầu tư, bán cổ phần nội bộ… theo phương thức đa cấp. Về bản chất, đây là những hoạt động đa cấp biến tướng có tính chất lừa đảo. Tuy nhiên, việc áp dụng các quy định pháp lý hiện hành về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp để ngăn chặn trước khi hậu quả lừa đảo chiếm đoạt tài sản xảy ra thì gặp vướng mắc. Cụ thể, theo khoản 1 Điều 3 Nghị định số 40/2018/NĐ-CP thì “Kinh doanh theo phương thức đa cấp là hoạt động kinh doanh…”. Trong khi đó, theo khoản 16, Điều 4 Luật Doanh nghiệp 2014 thì: “Kinh doanh là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi”. Vì quy định trên, các cơ quan chức năng gặp lúng túng khi xác định các hoạt động huy động vốn có hay không phải là hoạt động kinh doanh do các hoạt động này nằm ngoài phạm vi “từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ”. Do không xác định được rõ ràng những hoạt động này là hoạt động kinh doanh nên không đủ cơ sở nhận định những hoạt động này khi được thực hiện theo phương thức đa cấp là hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp.

Bên cạnh đó, việc xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này theo quy định tại Nghị định số 141/2018/NĐ-CP ngày 08/10/2018 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của các Nghị định quy định xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp cũng gặp vướng mắc. Cụ thể, Nghị định này không có quy định nào về xử phạt đối với những hành vi kinh doanh theo phương thức đa cấp bị cấm, bao gồm những hành vi như huy động vốn, cho vay, mua bán ngoại tệ, “tiền ảo”… theo phương thức đa cấp. Thẩm quyền xử lý đối với những hành vi kinh doanh theo phương thức đa cấp bị cấm, bao gồm những hoạt động huy động vốn, cho vay, mua bán ngoại tệ, “tiền ảo”… theo phương thức đa cấp chưa được pháp luật quy định rõ ràng và cụ thể. Theo quy định hiện hành, việc quản lý nhà nước đối với các hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp thuộc chức năng của Bộ Công Thương, mà trực tiếp là Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng. Tuy nhiên, Bộ Công Thương chỉ thực hiện quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp thuộc diện được cấp giấy chứng nhận và chỉ chịu trách nhiệm về hoạt động bán hàng đa cấp của các doanh nghiệp này. Các hiện tượng hoạt động huy động tài chính, kinh doanh ngoại tệ, “tiền ảo”, cho vay theo phương thức đa cấp mặc dù bị cấm theo quy định pháp luật, nhưng không thuộc phạm vi quản lý nhà nước và thẩm quyền xử lý của Bộ Công Thương. Điều đó cũng có nghĩa là những hoạt động này không phải là hoạt động bán hàng đa cấp nên nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của Nghị định số 40/2018/NĐ-CP, không thuộc diện phải cấp giấy chứng nhận và cũng không bị xử lý theo quy định pháp luật về kinh doanh theo phương thức đa cấp.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám Đốc, Hãng Luật TGS – (Đoàn Luật sư TP.Hà Nội) trả lời:

Việc Bộ Công Thương Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 40/2018/NĐ-CP và đã công khai lấy ý kiến góp ý về Dự thảo là rất thiết thực và sát với tình hình thực tế. Dự thảo này có nhiều điểm mới, quy định rõ ràng và cụ thể hơn sẽ giúp các cơ quan chức năng và doanh nghiệp khi thực hiện các thủ tục không còn gặp vướng mắc. Một số điểm mới đáng chú ý như sau:

Thứ nhất, theo như quy định hiện hành tại Nghị định 40/2018/NĐ-CP thì Nghị định này không quy định rõ như thế nào là “Các nghĩa vụ liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp đối với người tham gia bán hàng đa cấp”. Điều này ảnh hưởng đến việc xác định trường hợp nào được sử dụng tiền ký quỹ. Thì đến Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 40/2018/NĐ-CP dự thảo quy định rõ các nghĩa vụ liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp bao gồm nghĩa vụ trả thưởng theo kế hoạch, nghĩa vụ mua lại hàng hóa nếu người tham gia trả lại hàng theo đúng quy định. Các nghĩa vụ phát sinh không trên cơ sở hợp đồng, kế hoạch trả thưởng, ví dụ như trả lại hàng hóa mà người tham gia đã nhận rồi gửi tạm ở công ty, không được coi là nghĩa vụ liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp.

Giải pháp này có tác động tích cực trong giải quyết đề nghị sử dụng tiền ký quỹ, giúp xác định rõ nghĩa vụ nào của doanh nghiệp sẽ được giải quyết bằng tiền ký quỹ, giải quyết được tình trạng lúng túng như thực tiễn hiện nay.

Thứ hai, dự thảo cũng đề xuất sửa đổi quy định liên quan đến đảm bảo hiệu quả quản lý hoạt động của doanh nghiệp bán hàng đa cấp tại địa phương giúp tạo điều kiện nhằm nâng cao chất lượng của người đại diện doanh nghiệp tại địa phương, thúc đẩy các vấn đề liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp trên địa bàn được thực hiện một cách tốt hơn.

Thứ ba, dự thảo quy định rõ các nghĩa vụ liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp bao gồm nghĩa vụ trả thưởng theo kế hoạch, nghĩa vụ mua lại hàng hóa nếu người tham gia trả lại hàng theo đúng quy định. Các nghĩa vụ phát sinh không trên cơ sở hợp đồng, kế hoạch trả thưởng, ví dụ như trả lại hàng hóa mà người tham gia đã nhận rồi gửi tạm ở công ty, không được coi là nghĩa vụ liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp.

Ngoài các đề xuất sửa đổi, bổ sung nêu trên, tại Dự thảo Nghị định cũng đã xây dựng những quy định mới như bổ sung, làm rõ các quy định về điều kiện đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp; điều chỉnh giảm thời lượng và nội dung đào tạo cơ bản bắt buộc; điều chỉnh cơ chế bảo trợ quốc tế…, qua đó nhằm siết chặt quản lý hoạt động kinh doanh đa cấp. Dự thảo đã góp phần giúp nâng cao tính minh bạch trong hoạt động bán hàng đa cấp, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương, đảm bảo tính thống nhất và dễ hiểu, dễ áp dụng của từng quy định pháp luật.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám Đốc, Hãng Luật TGS – (Đoàn Luật sư TP.Hà Nội) trả lời:

Việc siết chặt quản lý bằng Nghị định 40 sửa đổi, bổ sung sẽ vừa là cơ hội vừa là thách thức đối với các doanh nghiệp bán hàng đa cấp trong thời gian tới. Một ví dụ điển hình là việc Dự thảo bổ sung điều kiện doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trước khi tham gia thị trường Việt Nam phải hoạt động bán hàng đa cấp tối thiểu 3 năm ở một quốc gia khác. Cùng với các điều kiện về đăng ký hoạt động bán hàng đối với các doanh nghiệp đa cấp đã giúp sàng lọc các doanh nghiệp tham gia thị trường, là cơ sở để doanh nghiệp được cơ quan chức năng và người tiêu dùng đánh giá uy tín. Đồng thời đây cũng được xem là cơ hội để các doanh nghiệp “chân chính” tiếp tục tồn tại và phát triển. Tránh tình trạng như hiện nay, nhiều doanh nghiệp bị thu hồi giấy chứng nhận hoặc chấm dứt hoạt động do không hiệu quả bởi sự cạnh tranh không lành mạnh từ các hình thức đa cấp biến tướng. Bên cạnh đó, các quy định chặt chẽ giúp các doanh nghiệp chưa có kinh nghiệm hoạt động một cách hiệu quả và bài bản hơn, đem lại lợi nhuận kinh tế cao hơn.

Có thể thấy so với Nghị định hiện hành, nghị định sửa đổi bổ sung này có những điểm tích cực giúp cho các doanh nghiệp hoạt động bán hàng đa cấp hoạt động một cách hiệu quả hơn, tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh và giảm rủi ro về kinh tế một cách thấp nhất.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Hãng luật TGS (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) trả lời:

Mặc dù kinh doanh theo phương thức đa cấp là mô hình kinh doanh đã được pháp luật thừa nhận, tuy nhiên bên cạnh các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh đa cấp chính thống, còn có rất nhiều doanh nghiệp lợi dụng hình thức kinh doanh này để thu hút đầu tư, hoạt động bất hợp pháp gây bức xúc trong dư luận. Một số dấu hiệu cơ bản để nhận diện một doanh nghiệp bán hàng đa cấp biến tướng gồm:

• Kinh doanh đa cấp khi chưa có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp

Căn cứ theo Điều 6, Điều 7 Nghị định số 40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp quy định hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt động kinh doanh có điều kiện và phải được đăng ký tại Bộ Công Thương. Do đó, chỉ khi các doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện theo quy định của pháp luật thì mới được Bộ Công Thương cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp. Với những doanh nghiệp kinh doanh đa cấp mà không có giấy chứng nhận này có thể coi là kinh doanh bất hợp pháp, dễ mang bản chất của hoạt động bán hàng đa cấp biến tướng.

Người có ý định tham gia bán hàng đa cấp và người tiêu dùng có thể kiểm tra xem doanh nghiệp đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp hay chưa bằng cách truy cập vào trang thông tin điện tử của Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, ở đó, danh sách các doanh nghiệp đã được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp được cơ quan có thẩm quyền cập nhật thường xuyên và đăng tải công khai.

• Doanh nghiệp yêu cầu đặt cọc, nộp một khoản tiền hoặc mua một số lượng hàng hóa nhất định là điều kiện bắt buộc để tham gia vào hệ thống, mạng lưới kinh doanh đa cấp

Đây là một trong những “chiêu trò” phổ biến của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp biến tướng. Họ thường dụ dỗ người tham gia bỏ ra một khoản chi phí để tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp của doanh nghiệp. Chi phí này có thể tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau như: mua một lượng hàng nhất định, mua thẻ thành viên, mua tài liệu kinh doanh do doanh nghiệp tự biên soạn… với giá cao hơn giá vốn của nó. Sau khi mất tiền để tham gia, người tham gia tiếp tục mời gọi những người khác nộp tiền vào mà không mua bán sản phẩm gì, hoặc có sản phẩm nhưng sản phẩm không có giá trị.

• Cho người tham gia nhận hoa hồng từ việc tuyển dụng hoặc giới thiệu người khác tham gia vào mạng lưới bán hàng đa cấp

Với những doanh nghiệp đa cấp bất chính, hình thức cho người tham gia nhận hoa hồng từ việc tuyển dụng hoặc giới thiệu người mới là một cách làm phổ biến. Ở những doanh nghiệp này, việc bán hàng không được chú trọng mà chỉ tập trung vào tuyển dụng, có thể không có hàng hóa hoặc nếu có thì hàng hóa này chỉ là hàng hóa giá rẻ, thô sơ để làm bình phong cho hoạt động thu tiền tuyển dụng. Nguồn gốc của khoản tiền thưởng mà người tham gia nhận được không xuất phát từ hiệu suất bán hàng mà chính từ khoản tiền ban đầu (điều kiện gia nhập mạng lưới) mà người được tuyển dụng mới nộp cho doanh nghiệp. Các doanh nghiệp này sẽ tự sụp đổ khi không còn tuyển được người mới, không còn tiền để chi trả cho tuyến trên nữa. Khi đó, người chịu bất lợi chính là những người tham gia vào mạng lưới đa cấp bất chính.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp đa cấp bất chính còn kêu gọi đầu tư bằng việc khuyến khích người tham gia đầu tư nhiều tiền, thông qua việc một người ký.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Hãng luật TGS (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) trả lời:

Đối với những người tham gia bán hàng đa cấp muốn tham gia kinh doanh cũng như người tiêu dùng muốn sử dụng sản phẩm từ các doanh nghiệp đa cấp trước tiên phải có sự tìm hiểu về doanh nghiệp đó. Dựa vào các đặc điểm nhận dạng của hình thức kinh doanh đa cấp biến tướng, lừa đảo mà xác định được doanh nghiệp mà mình muốn tham gia, tin dùng có thực sự đảm bảo về uy tín, chất lượng hay không. Người dân cũng nên thường xuyên cập nhật thông tin về hình thức kinh doanh này thông qua phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội. Khi phát hiện trường hợp dụ dỗ, lôi kéo, yêu cầu các khoản thu bất chính từ doanh nghiệp đa cấp phải báo ngay cho các cơ quan chức năng nắm rõ để có biện pháp xử lý kịp thời. Từ đó, phần nào bảo vệ mình cũng như những người xung quanh khỏi những “mánh khóe” lừa đảo tinh vi của các đối tượng lợi dụng hình thức kinh doanh đa cấp để trục lợi bất chính, gây ảnh hưởng nghiêm trọng cho xã hội.

Ý kiến của Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám Đốc, Hãng Luật TGS đã được đăng tải trên Tạp chí Tri Ân, Báo Kinh Tế & Đô Thị (Cơ quan ngôn luận của Uỷ ban nhân dân T.P Hà Nội), Báo Pháp Luật Việt Nam (Bộ Tư Pháp), Báo VOV (Cơ Quan Ngôn Luận của Đài Tiếng nói Việt Nam):

https://trian.vn/luat-su-nguyen-van-tuan-gop-y-du-thao-sua-doi-nghi-dinh-ve/d20210624175035233.htm

http://m.kinhtedothi.vn/siet-chat-quan-ly-kinh-doanh-da-cap-tao-moi-truong-canh-tranh-lanh-manh-cho-doanh-nghiep-425099.html

https://baophapluat.vn/se-co-che-tai-siet-chat-quan-ly-hoat-dong-ban-hang-da-cap-bien-tuong-post400764.html

http://baotnvn.vn/tin-tuc/Doi-thoai/13446/De-doanh-nghiep-kinh-doanh-da-cap-di-dung-duong-ray-phap-luat